Ang Pagbubukas ng Puso ni Raffy sa "To Love Again" (Zialcita, 1983)

Isa akong tagahanga ni Danny Zialcita. Hindi ko napanood ang lahat ng kanyang mga pelikula, subalit ang karamihan naman sa mga napanood ko ay nagustuhan ko. Naniniwala akong isa siya sa mga underrated na direktor sa ating bansa. Kakaiba ang istilo ng kanyang pagtatrabaho kung saan binubuo niya lamang ang dayalogo ng kanyang mga karakter sa araw na kinukunan nila ito. At madalas naman ay nagwo-work ito para sa kanya (at sa pelikula). Witty ang kanyang mga dialogues at matatalino ang kanyang mga karakter. Ultimo mga kasambahay ay nakikipagtagisan ng mga dila sa kanilang mga employers o kapwa-manggagawa. Ingles kung Ingles. Batuhang matalinhaga kung nararapat. Debate kung debate. Tila may patakaran yata sa kanyang set at pelikula na pinagbabawal ang mapupurol ang utak.

Sa panahon ng martial law kung saan ang mga katulad nina Bernal at Brocka ay nagpapakita ng social realism sa kanilang mga pelikula, si Zialcita ay nakapokus sa mga komplikadong relasyon na pinapasok ng tao: adultery, concubinage, marital infidelities with consent, pagkahumaling sa pag-ibig, pagiging tuso pagdating sa pag-ibig, relasyong magulang at anak, at kung anu-ano pa. Masyado silang masalimuot na kung minsan ay mahirap itong tanggapin bilang katotohanan. Subalit ito ang mundong kinalakihan ni Zialcita kung saan sa mansiyon nakatira ang kanyang mga karakter at sumasakay ng helicopter o yatch sa tuwing pupunta sa ibang lugar. Hindi pera ang kanilang concern kundi ang pakikipagrelasyon. Hindi issue sa kanila ang trabaho kundi ang paano mapapanatili ang kanilang yaman. At hindi rin naman mahalagang mawalan sila ng yaman, huwag lamang madungisan ang kanilang dignidad at pangalan. (See related review.)

Ito ang mundo ni Zialcita kung saan ang baho ng alta sociedad ang kanyang ine-expose. Kung ang mga pelikula ni Mendoza ay binansagang "poverty porn", itinuturing ko namang "high society dirt" ang kay Zialcita.

Isa sa mga napanood kong pelikula ni Zialcita ang noo'y hindi ko gaanong na-appreciate. Pakiramdam ko ay may tila disconnected parts siya na hindi akma sa aking panlasa. May mga eksena sa aking hindi nagme-make sense at tila pinagkabit-kabit lamang upang maging buo. Kung may saysay man ang lahat ng iyon, lost in translation siya sa akin. Tulad nga ng sabi ng kaibigan kong si Ralph, "Knowing Zialcita, may meaning 'yun," nang itanong ko sa kanya ang isang bahaging hindi ko maintindihan.

Ang pelikulang tinutukoy ko ay ang To Love Again na pinagbibidahan nina Sharon Cuneta at Miguel Rodriquez noong 1983. Makalipas ang ilang taon ay binisita kong muli ito at saka lamang naging malinaw sa akin kung ano ba ang kanyang sinasabi. Tila nagparamdam sa akin si Zialcita at sinabing hinding-hindi siya maglalagay ng mga eksenang walang kabuluhan. Each part makes the whole. The whole is the sum of its parts.

Nagpatiwakal ang pinakamamahal na ama ni Raffy (Sharon) na si Enrico (Dante Rivero). Malaki ang kanyang naging pagkakautang sa negosyo na umabot sa mahigit na pitong milyong piso. Hindi niya matanggap ang dungis na iiwan nito sa kanyang pangalan kaya't mas ninais niyang wakasan na ang kanyang buhay. Ang naiwang maglilinis ng kanyang iniwang kalat ay ang kanyang anak at ang asawa na si Clarita (Liza Lorena).

Left with not much choices, Clarita turned to people whom she thought could help them with their situation. 'Yung mga taong may nag-uumapaw na kayamanan. 'Yung mga taong ituturing na barya lamang ang tulong na ibibigay sa kanila kahit pa milyon-milyon ang pinag-uusapang halaga. Isa sa nilapitan ni Clarita ay si Ramon (Charlie Davao), isang dating manliligaw na hanggang ngayon ay patuloy na umiibig sa kanya. Handa itong iahon siya sa kahihiyan kapalit ang pagpapakasal sa kanya.

Clarita refused to accept the offer. She thinks that it'll bring much shame to her late husband's name if she agrees to marry Ramon. Nilapitan niya ang mag-asawang Lupita (Susan Valdez) at Alfonso (Tony Carreon) who is very much willing to help her only if she agrees to have Raffy marry their son Alberto/Bullet (Miguel). Bilang nagmula sa tinatawag na "nouveau riche" o bagong yaman, hindi lubos na tanggap ang kanilang pamilya ng society. The union of Bullet at Raffy will serve as seal to finally bind them with the so-called "old money" or traditionally rich where Raffy belongs.

L: Ang pakikipagkita ni Clarita kay Ramon | R: Ang pagkikita nina Lupita at Raffy
Ang ganitong tulong ay hindi kusang-loob na binibigay. It is a business transaction where there are exchanges of trades. It is a form of investment kung saan ang tulong na binigay ay babalik din sa oras ng pangangailangan. Kung sa tingin nila ay wala silang pakinabang sa kanilang tutulungan, hindi sila mangingiming tanggihan ito. At kadalasan ay may naninigurong nasa kanya ang upper hand. Na siya ang higit na makikinabang kaysa pakikinabangan. Hindi ito nalalayo sa sinauang pag-iisip o tradisyon (na maging sa ngayon ay sinusunod) na ang kasal ay isang business deal. Rich families get to it to protect their assets (even through marriage with a distant or not so distant relative) while some daughters from less-fortunate families are being "sold" to the man who can afford the family's asking price (e.g. In India daughters are being fed well because healthy girls appeal better to those who can afford them.).

Pumayag si Raffy sa set-up na pinasukan ng ina kahit pa siya may hesitation. But the moment she remembers the words of her father, she runs away. Hindi niya gustong sirain ang paalala sa kanya ng ama na sa karapat-dapat na lalaki lamang siya magpapakasal at hindi niya dapat isakripisyo ang kanyang puso. She left hurriedly without getting the chance to meet Alberto.

Tinanggap ni Raffy ang unang trabaho na dumating sa kanya. Malayo ito sa kanyang ina maging sa kabihasnan. Ito ay sa isang logging camp sa bundok kung saan bruskong mga lalaki ang kanyang makakaharap. Ibang-iba sa kanyang nakagisnang mundo kung saan ang mga lalaki ay pormal at sosyal. But she is not worried. Her father has trained her well. He told her that she is no different to men. Kung ano ang kaya nilang gawin ay kaya niya rin. Hindi hadlang ang kanyang pagiging babae sa maari niyang ma-accomplished. (Isa ito sa tatak-Zialcita kung saan ang mga karakter niya ay pantay-pantay pagdating sa usapang gender.)

Being a sharpshooter, she has proven to men that she is of equal to them if not better.
However, except for the playboy boss who showed interest in her, Raffy is met only with kindness and care from the people around her. Itinuring siyang isang mamahaling kristal at anak-anakan na nangangailangan ng gabay at kalinga. She needed it. She is nursing a broken heart from the sudden loss of her father whom she considers her first love, and Rodolfo (Tommy Abuel) and Raoul (Rodolfo "Boy" Garcia) provided her with the much needed guidance and affection that only a father can give. Sila ang nagsilbing tulay upang tuluyan na siyang maka-move on sa pagkawala ng kanyang ama. Hindi na mahalaga ang side issue na kinakaharap ng naturang kumpanya noong dumating siya sa kanya. (Nagwewelga ang mga kalalakihan dahil hindi dumarating ang supply ng alak nila na siyang karamay nila sa oras na magtapos ang kanilang trabaho.) Ang mahalaga ay ang naibigay nitong comfort sa kanya sa oras ng kanyang pagdadalamhati. Tinulungan siya nito na maka-recover sa disappointment na dulot ng pagkamatay ng ama. At binuksan nito ang kanyang puso sa posibilidad ng pag-ibig muli. (Itong sequences na ito ng pelikula ang hindi ko naintindihan noon. Malinaw na siya sa akin ngayon.)

By some twist of fate, Raffy meets Bullet in the camp. He is shot, and she provides him with the blood needed for his transfusion. But again, she leaves the camp even before he regains his strength.


Bullet, not knowing she is the one whom he is supposed to marry, pursues Raffy. He is a hunter, he says. At parang isang kaakit-akit na bulaklak sa kagubutan, ginawa niya ang lahat ng paraan upang makamtam ito kahit pa siya ay mahirapan. Nagtagumpay naman siya sapagka't napaibig na rin naman si Raffy sa kanya. Ito ay dahil pinatunayan niyang karapat-dapat siya sa pag-ibig ng dalaga: persistent at may respeto sa kanya.

When Raffy learns of her mother's upcoming wedding to Ramon, she comes back to her and agrees to take the marriage deal arranged for her earlier as long as Clarita will not pursue the deal she has with Ramon. Subalit kahiyaan na, ayon kay Clarita. Ang kanyang word of honor naman ang nakataya kung sakaling aatras siya sa pinasukang usapan kay Ramon.

Not knowing that he is the same guy she will marry, Raffy breaks up with Bullet. He easily gave in much to the dismay of Raffy. "Hindi mo man lang ba ako ipagalalaban?" tanong niya. Bullet says no for he knows that no matter what happens, whether Raffy accepts his sudden marriage proposal or not, they will end up together. And so they did!

L: Raffy tells Bullet that she will marry Alberto. | R: Raffy meets Alberto for the first time.
Pantay-pantay man kung ituring ni Zialcita ang iba-ibang kasarian, inilalagay pa rin niya sa pedestal ang mga kababaihan. Mataas ang respeto niya sa kanila at binibigyan ng matinding pagpapahalaga. Hinihinang niya ito na parang ginto, hinuhubog na parang dyamante, at inaalagaan na parang isang mahahaling orchid.

Ang thesis ng To Love Again ay hindi nararapat ang isang lalaki kung hindi niya paghihirapang kamtam ang tinatangi niyang babae. True enough, destined man na magkatuluyan ay hinanap at pinaghirapan pa rin ni Bullet ang pag-ibig ni Raffy. It was love at first sight when he sees her in a bar. He meets her again many days after only to lose her once again. But he is determined to have her. Like a hunter, he finds all possible means to get to her and prove that he is worthy of her. Na siya ang taong nararapat na mag-alaga sa kanya at makapiling habang buhay.

Ganoon din naman si Ramon kay Clarita. For 18 years he didn't stop loving her. He waited patiently until he gets the chance to be with her. Kahit pa sabihing hindi siya minamahal nito, para sa kanya ay ang kanyang pagmamahal ay sapat na para sa kanilang dalawa. Hindi mahalaga ang perang kanyang iluluwal, makapiling lamang ang babaeng pinakamamahal niya. At hindi rin importante kung sabihin man ng iba na bumibili siya ng pagmamahal. And Clarita realizes that. Kaya kahit hindi pa lubos ang kanyang nararamdaman para kay Ramon ay tinanggap na rin niya ang alok na pagmamahal nito.

Sa kaso ni Alfonso, si Lupita ang itinuturing niyang hari ng tahanan. Hindi reyna o kanyang kanang-kamay lamang. Hindi partner o katuwang sa paggawa ng mga desisyon. Kung ano ang kanyang gusto ang siyang masusunod.

To Love Again is a story of about second chances. A second chance at love and at life. Hindi maaaring bumigay nang basta-basta sa buhay sa oras na sa tingin mo ay wala ka nang patutunguhan. Laging may pagkakataong makabangon. Laging masosolusyunan ang mga suliranin. However, Enrico may have given up on life, but he gave second chances to those he loved the most. At ito ang katangi-tanging bagay na naibahagi niya sa kanyang mag-ina.